Türk Dillerinde Azeri, Kazak ve Türkmenlere Dair Söz Varlığının Tasnifi ve Tahlili
Classification and Analysis of Vocabulary of Azeri, Kazakh and Turkmen in Turkish Languages
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15694284Anahtar Kelimeler:
İmaj çalışması , Türk dilleri , Türkmen Türkçesi , Kazak Türkçesi , Azeri Türkçesi, Söz varlığıÖzet
Bu çalışmada yedi Türk dilinde (Türkiye, Azeri, Kazak, Türkmen, Tatar, Özbek, Kırgız) Azeri, Kazak ve Türkmen Türklerine dair kelime veya ifadeler derlenmiştir. Derleme sonucunda bu üç Türk kavmine matuf dil ürünlerinin miktarlarının belirlenmesi ve kıyasının yapılabilmesi hedeflenmiştir. Hedeflenen dil ürünlerinin bir araya getirilmesinde bizzat bu dillerdeki sözlükler, lugatler ve açık kaynaklar taranmıştır. Tespit edilen maddeler Türkiye Türkçesine aktarılarak izah edilmiştir. Bütün kelime ve maddeler pozitif, negatif ve tarafsız şeklinde tasnif edilmiştir. İkinci adımda bu kelime veya ifadeler tematik olarak başka bir yönden tekrar tasnif edilmiştir. Tasnifler sonucu hazırlanan grafiklerin yorumları yapılmış ve dikkat çeken noktalar belirtilmiştir. Çalışmada Azerilere matuf 38, Kazaklarla ilgili 228 ve Türkmenlere yönelik 72 madde tespit edilmiştir. Yedi Türk dilinde üç Türk kavmine yönelik dil ürünlerinin derlenmesi neticesinde 21 farklı tablo elde edilmiş ve belirlenen sıralamayla çalışmada yer verilmiştir. Araştırma neticesinda anılan üç Türk kavmine dair dil ürünlerin türce ve sahaca hangi Türk dilinde ne kadar bulunduğu tek tek ve topluca görülebilir hale getirilmiştir.
Referanslar
Abaiqızı, B. (2020, Kasım 16). Түбі бір түркітілдес түрікмен этносы. el.kz, https://el.kz/t-bi_bir_t-rkitildes_t-rikmen_etnosy_40187/
Abasilov, А. (2016). Әлеуметтік лингвистика сөздігі (Sosyal Dilbilim Sözlüğü). Алматы.
Abduvaliev, N., Kadırmambetova, А. & Semenova, Zh.v.d. (2015). Татар теленең аңлатмалы сүзлеге. (I том А–В), ТӘһСИ.
Abduvaliev, N., Kadırmambetova, А. & Semenova, Zh.v.d. (2016). Kыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү. (2 бөлүк), Салам.
Abduvaliev, N., Kadırmambetova, А. & Semenova, Zh.v.d. (2019). Kыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү. (1 бөлүк), Полиграфбумресурсы.
Alpısbaeva, Q. & Äwesbaeva, P. (2001). Қазақ халқының мақалдары мен мәтелдері.
Aqmataliev, A. (2015). «Манас» Сағымбай энциклопедиясы. Бийиктик плюс.
Aulbekov, E. (2022). Қазақ Сәндік Қолөнеріндегі Түркілік Этномәдениет Бейнелері. Túrkologia, 4(112), 92-109.
Ayverdi, İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük I-IV. Kubbealtı Neşriyat.
Begalinova, K. (2015). Әзербайжанның тарихи қойнауы беттерінен. Түркология, 3, 130-141.
Beydili, C. (2004). Atalar sözü. Önder Neşriyyat.
Bizakov, S. (2007). Синонимдер сөздігі. (Eş Anlamlı Kelimeler Sözlüğü). Арыс баспасы.
dulaty.kz (2020, Şubat 6). Ашық Есік Күні Аясында. dulaty.kz, https://dulaty.kz/ru/2020-01-30-02-50-58/item/382-ashy-esik-k-ni-ayasynda.html?tmpl=component&print=1
Ganieva, F. А. (1991). Русча татарча сүзлек. Русский язык.
Glushkova, S. (2011, February 4). Әзербайжан мектеп оқушыларына хиджабты үйде ғана киюге рұқсат берді. azattyq.org, https://www.azattyq.org/a/kazakhstan_azerbaijan_hijab_islam_muslim/2296775.html
gov.kz (2024). Қазақстан Республикасының Әзербайжан Республикасындағы Елшілігі. gov.kz, https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-baku?lang=kk
gov.kz (2024, February 16). Әзербайжан мектеп оқушылары Қазақстанның мәдениеті мен дәстүрлері туралы айтып берді, gov.kz, https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa/press/region-news/details/17895?lang=kk
Hasanov, М. H. (1999). Татарский энциклопедический словарь. Институт Татарской энциклопедии АН РТ.
Hasanov, М. H. (2002). Татарская энциклопедия. Институт Ттатарской Энциклопедии
Kaliev, B. (2014). Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. (1 том), Мемлекеттік тілді дамыту институты.
Kaliev, B., Tuimebayev, Zh. (2019). МҰҚАҒАЛИ ТІЛІ СӨЗДІГІ, Керемет медиа баспасы.
Kaliev, B., Tuimebayev, Zh., Kurmanbayuly, Sh. ve İsakova. S. (2017). Мұқағали тілі сөздігі. Almatı.
Kaliev, O., Nakysbekov, Sh., Sarybayev, A. & Uderbayev vd. (2005). Қазақ тілінің аймақтық сөздігі. (Тom б). Арыс» баспасы.
Keikin, Zh. (2010). Атадан өсиет, анадан қасиет. Қазақтың 7777 мақалы мен мәтелі. Өлке баспасы.
kk.wikipedia.org (t.y. a). Әзербайжан тілі. kk.wikipedia.org, https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%B6%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96
kk.wikipedia.org (t.y. b). Әзербайжандар. kk.wikipedia.org, https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80
Komisyon (1968). Түркменче -Русча Сөзлүк 40000 сөз. (Советская Энциклопедия) Нешрияты.
Komisyon (1998). TDK Türkçe Sözlük. (Haz. İsmail Parlatır, Nevzat Gözaydın, Hamza Zülfikar, Belgin Tezcan Aksu, Seyfüllah Türkmen, Yaşar Yılmaz), (8. Baskı), Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Komisyon (1998). Қазақ тілі Энциклопедия. Қазақстанның даму институты.
Komisyon (2006). Узбек тилининг изохли луғати 5 силдли 80000 ортақ сüз ва сөз бірікмасы. Тошкент.
Komisyon (2011). Абай тілі сөздігі. (2. Baskı) Өнер баспасы.
Komisyon (2011). Бабалар сөзі, жүз томдық жинақ, Қазақ мақал мәтелдері. (68 том), Фолиант баспасы.
Komisyon (2011). Бабалар сөзі, Жүзтомдық жинақ, Қазақ мақал мәтелдері. (67. том), Фолиант баспасы.
Komisyon (2011). Бабалар сөзі, Жүзтомдық жинақ, Қазақ мақал мәтелдері. (69. том), Фолиант баспасы.
Komisyon (2011). Кыргыз Тилинин Сөздүгү. (II том) Avrasya Press.
Komisyon (2015). Татарстан краткая иллюстрированная энциклопедия. Институт Татарской энциклопедии и регионоведения АН РТ,
Komisyon (2016). Қазақстан халқы. Қазақ энциклопедиясы.
Kuderinova, K., Zhubayeva, O. & Zholtaeva, М. (2011). Қазақ әдеби тілінің сөздігі Он бес томдық. (8 том).
Kushhzonov, K. Q. (1983). Русча Ýзбекча Луғат. (1 том), Узбек Совет Энциклопедси Бош редакцияси.
Kyýasowa, G., Geldimyradow, A. & Durdyýew, H. (2016). Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi Iki tomluk, (I tom). Türkmen döwlet neşirýat gullugu.
Kyýasowa, G., Geldimyradow, A. & Durdyýew, H. (2016). Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi. Iki tomluk. (II tom). Türkmen döwlet neşirýat gullugu.
Malmakov, M., Yesenova, K., Khinayat ve B. & vd. (2011). Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. (14-том).
Mamatqaimov, A. (2022). Чоң -Алай энциклопедиясы. Турар.
Orazbai, Sh. (t.y.). Түркмен халқының мәдениетіндегі оғыз элементі. el.kz, https://el.kz/t-rkmen_khal-yny-_m-denietindegi_o-yz_elementi_23748/
Orucov, A., Abdullayev, B. & Rahimzade, N. (2006). Azerbaycan Dilinin İzahli Lugeti. (I-II-II-IV), Şarq-Qarb.
Qazaq énsïklopedïyasınıñ Bas redakcïyası (2003). Қазақстан Ұлттық Энциклопедия. (5 том), (Kazakistan Milli Ansiklopedisi)
Qulu, M. & İsmayilov, R. (2018). Azerbaycan dilinin Frazeologiya lügeti. (İkinci neşr), Altun kitab.
Remiev, Z. Z. (2016). Габдулла Тукай Энциклопедия. Г.Ибраһимов исемендәге Тел әдәбият һәм сәнгатъ институты.
Sabitova, I. I., Gaffarova, F.F., Galimova, O. N. (2021). Татар теленең аңлатмалы сүзлеге: VI том: У –Я. ТӘһСИ.
Sabitova, I. I., Gainetdinova, A.F., Borhanova, Yu. F. (2017). Татар теленең аңлатмалы сүзлеге: III том: К. ТӘһСИ.
Safina, E.N., Sabitova, I. I. & (2019). Татар теленең аңлатмалы сүзлеге. V том: С–Т). ТӘһСИ.
Smailova, А. Т. (2005). Қазақтың мақал-мәтелдері. Көшпенділер баспасы.
Stereotiptik, B. (2020). Қазақ халқының мақалдары мен мәтелдері. Қазақ университеті.
Tileshov, Е. & Qamzabekulı. D. (2014). Алаш қозғалысы. Энциклопедиялық анықтамалық. Сардар,
Tuğlacı, P. (1985). Okyanus Ansiklopedik Sözlük 1-10. (8. Baskı), Cem yayınevi.
Yaqubqizi, M. (2013). Atalar sözleri. Nurlan.
Yücel, D. & Arslan, K. (2023). Güney Asya dillerinde Türkler ve Türkiye Türkçesinde Güney Asya milletleri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(147), 257-279. http://dx.doi.org/10.29228/ASOS.73410
Yücel, D., Babzhanova, A. (2025). Rusçada Türk kavimleri ve Türk dillerinde Ruslar. Sosyal Bilimler Dergisi, 12(75), 199-240. Doi http://dx.doi.org/10.29228/SOBIDER.81352
Yücel, D., Babzhanova, A. ve Shuinshina, S. (2025). Türk Dillerinde Türklere Dair Söz Varlığı. Silkway Social Science Journal (SSS Journal), (ISSN: 3062-4207) 1(1), 22-39 https://doi.org/10.5281/zenodo. 15632078
Yücel, D., Okuyan, S., Macit, İ. & Arslan, K. (2024). Batı Avrupa Dillerinde Türkler ve Türkiye Türkçesinde Batı Avrupa Milletleri. International Social Sciences Studies Journal, 10(119), 159-180. DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.105 81202.
İndir
Yayınlanmış
Sürüm
- 21.06.2025 (3)
- 21.06.2025 (2)
- 20.06.2025 (1)
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Anar Babzhanova, Svetla Shuinshina, Dogan Yücel
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Lisans
Dergimizde yayımlanan makaleler, Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası (CC BY 4.0) ile lisanslanmıştır.
Bunları yapmakta özgürsünüz:
- Paylaş — Dergide yayımlanan eserleri her ortam veya formatta kopyalayabilir ve yeniden dağıtabilirsiniz. Her türlü amaç için, ticari amaç da dahil
- Uyarla — Her türlü amaç için (ticari amaç da dahil) karıştır, aktar ve mevcut eserin üzerine inşa et her türlü amaç için kullanılabilir.
- Lisans şartlarını yerine getirdiğiniz sürece, lisans sahibi bu özgürlükleri (belirtilen hakları) iptal edemez.
Aşağıdaki şartlar altında:
- Atıf - uygun referans vermeli , lisansa bağlantı sağlamalı ve değişiklik yapıldıysa bilgi vermelisiniz. Bunları uygun bir şekilde yerine getirebilirsiniz fakat bu, lisans sahibinin sizi ve kullanım şeklinizi onayladığını göstermez.
- Ek sınırlamalar yoktur - Lisansın izin verdiği hakları başkaları üzerinde kanunlarla ya da teknolojiyi kullanarak sınırlayamazsınız.
